Εισήγηση
Στις συζητήσεις των εργαζόμενων κυρίως ενηλίκων για την καθημερινότητά τους και στις συζητήσεις των γονιών για την καθημερινότητα των παιδιών τους επανέρχεται συχνά το θέμα του περιορισμένου ελεύθερου χρόνου. Μιλώντας για εργαζόμενους και εργαζόμενες εννοώ και τους γονείς εκείνους που μπορεί να μην έχουν αμειβόμενη απασχόληση εκτός σπιτιού ή μπορεί να εργάζονται λίγες ώρες ή από το σπίτι. Σε κάθε περίπτωση οι γονείς σε μια σύγχρονη οικογένεια εργάζονται σκληρά ακόμη κι αν έχουν «μόνο» τη φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειας.
Ποια είναι τα αποτελέσματα τις έλλειψης ελευθέρου χρόνου στα παιδιά του δημοτικού;
Το ίδιο θέμα απασχολεί και τους εφήβους, που ενώ πορεύονται προς την αυτονομία, μπορούν να βγουν μια βόλτα, αναπτύσσουν προσωπικά ενδιαφέροντα, ωστόσο δεν βρίσκουν το χρόνο για να υλοποιήσουν τις επιλογές τους μέσα σε ένα τρελό πρόγραμμα με τελικό συνήθως στόχο τις εισαγωγικές εξετάσεις. Πιθανώς κάτι αντίστοιχο νιώθουν τα παιδιά του δημοτικού ακόμα κι αν δεν εκφράζεται ακόμα με λόγια. Πολλές φορές εκφράζεται όταν τα παιδιά απλώς «είναι αλλού» κατά τη διάρκεια του μαθήματος είτε αυτό είναι στο σχολείο είτε σε εξωσχολικά μαθήματα. Βλέπουμε πολλές φορές τα παιδιά να γίνονται αδιάφορα ακόμα και για δραστηριότητες που τους αρέσουν, πχ. αθλητικές ή καλλιτεχνικές. Είναι οικεία ή εικόνα παιδιών που μαζεύονται το βράδυ για να διαβάσουν τα μαθήματα με τη βοήθεια του γονιού και έχουμε την αίσθηση ότι δεν καταλαβαίνουν, δεν προσπαθούν, δε σκέφτονται, με αποτέλεσμα η διαδικασία να κρατάει περισσότερο, τα νεύρα όλων να σπάνε και να δημιουργείται ένα περιβάλλον εκνευρισμού όπου το παιδί ακόμα κι αν ολοκληρώσει τα μαθήματά του για την άλλη μέρα, στην ουσία δεν έχει μάθει και δεν έχει αναπτύξει μια σχέση ευχαρίστησης με τη γνώση, τα βιβλία κλπ.
Πως ορίζουμε καταρχήν οι ενήλικοι τον ελεύθερο χρόνο; Αυτό που εννοούμε αλλάζει σύμφωνα με τις συνθήκες ζωής μας. Ο τρόπος που ορίζεται, γίνεται αντιληπτός και αξιοποιείται ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την κατανόηση και τη διαχείριση του από τους μεγάλους (τους γονείς, τον περίγυρο, τους δασκάλους κλπ). Στην καθημερινότητα των περισσοτέρων τα πράγματα που νοούνται ως δουλειά ή υποχρεώσεις δεν τελειώνουν παρά μόνο όταν η κούραση δεν επιτρέπει να συνεχίσουμε. Έτσι αναγκαζόμαστε να ορίζουμε ως ελεύθερο τον χρόνο εκείνο που δεν κάνουμε απολύτως τίποτα. Συνήθως βλέπουμε λίγη τηλεόραση λέμε τα νέα της ημέρας και σχεδιάζουμε τις υποχρεώσεις της επομένης. Σπανιότερα μπορεί να δούμε κάποιους φίλους και να πούμε τα νέα μας. Σε κάθε περίπτωση προσπαθούμε να περνάμε αυτές τις ώρες με τον πιο χαλαρό και τελικά παθητικό τρόπο. Αντίστοιχα τα παιδιά έχουν ένα πρόγραμμα που δεν περιορίζεται στις πρωινές ώρες αλλά αντίθετα εκτείνεται μέχρι το βράδυ με αποτέλεσμα ο ελεύθερος χρόνος που απομένει να αρκεί οριακά για την σωματική ανάπαυση με όσο γίνεται λιγότερη δραστηριότητα.
Ποια είναι τα αίτια της έλλειψης ελεύθερου χρόνου και της δημιουργικής αξιοποίησης του όταν υπάρχει;
Ως εργαζόμενοι και εργαζόμενες λοιπόν σε μια δύσκολη εποχή και σε μια δύσκολη πόλη δυσκολευόμαστε να διατηρήσουμε κάποιο χρόνο για τον εαυτό μας και για την μεταξύ μας επαφή. Εξίσου δυσκολευόμαστε να υπερασπιστούμε το χρόνο τον παιδιών για ξεκούραση και παιχνίδι. Μια διευκρίνιση σε σχέση με τις διαπροσωπικές σχέσεις. Δεν υπονοώ ότι ζευγάρια και οικογένειες που εργάζονται σκληρά δεν έχουν ζεστές σχέσεις και βαθιά συναισθήματα. Υποστηρίζω όμως ότι για να καταναλωθεί μια σχέση χρειάζεται χρόνος. Χρόνος για ξεκούραση έτσι ώστε να ακολουθήσει και η κουβέντα για τα νέα της ημέρας, να ακολουθήσει μια πιο σοβαρή συζήτηση για θέματα που είναι σημαντικά για το ζευγάρι και την οικογένεια, να βρεθεί ο χρόνος για να γίνουν αστεία και τα μέλη της οικογένειας να νιώσουν ότι μαζί διασκεδάζουν, να αναπτυχθεί ρομαντική διάθεση στο ζευγάρι, ή το παιδί να νιώσει ότι έχει το χρόνο να κάνει τις σημαντικές ερωτήσεις του για τη ζωή. Συνήθως ο χρόνος που έχουμε για τα παραπάνω δεν είναι αρκετός.
- Οι μεγάλοι έχουμε πολλές υποχρεώσεις επαγγελματικές και οικιακές με αποτέλεσμα να τελειώνουμε συνήθως τη μέρα αργά το βράδυ. Πολλές φορές όταν αποφασίζουμε ή τυχαίνει να κάνουμε μη παραγωγικές δραστηριότητες σε «εργάσιμο» χρόνο νιώθουμε κι εμείς ενοχές πιστεύοντας ότι «χάνουμε» πολύτιμο χρόνο. Άλλωστε πάντοτε υπάρχουν δεκάδες εκκρεμότητες που «κανονικά» θα έπρεπε να καλύπτουμε εκείνη την ώρα αντί να «καθόμαστε».
- Κάποιες φορές νιώθουν τόσο κουρασμένοι που δεν έχουν την απαιτούμενη ενέργεια να παίξουν, να διαβάσουν ή να αθληθούν με τα παιδιά. Πιστεύουν ότι κάποιος επαγγελματίας θα το κάνει με περισσότερη γνώση και όρεξη.
- Το αβέβαιο εργασιακό μέλλον και ο μεγάλος ανταγωνισμός δημιουργούν δικαιολογημένα την αγωνία για τον καλύτερο εφοδιασμό των παιδιών με προσόντα και δεξιότητες.
- Η σύγχρονη ζωή στις πόλεις δυσκολεύει το παιχνίδι στο δρόμο αλλά και την τακτική συνεύρεση των παιδιών εκτός σχολικού περιβάλλοντος ώστε να παίξουν και να αναπτύξουν στενή φιλία.
Μπροστά σε όλες αυτές τις δυσκολίες και τις προκλήσεις φαίνεται «βουνό» 1. να εξασφαλίσουν οι γονείς λίγο αλλά ουσιαστικό χρόνο με τα παιδιά όχι μόνο για να εκπληρώσουν τις μαθητικές υποχρεώσεις αλλά κυρίως για να παίξουν και να κουβεντιάσουν αβίαστα και 2. το να βρουν μια ισορροπία στην καθημερινότητα επιλέγοντας κάποιες δραστηριότητες, περιορίζοντας κάποιες άλλες και διασφαλίζοντας τον απαραίτητο χρόνο ξεκούρασης για τα παιδιά.
Ποιοι άλλοι παράγοντες μπορεί να επηρεάζουν την εμπειρία των παιδιών σε σχέση με τον ελεύθερο χρόνο;
Υπάρχουν θέματα που αφορούν την κάθε οικογένεια τα οποία μπορεί να εμπλέκονται στην εμπειρία που έχει τελικά ένα παιδί, στο αν νιώθει κουρασμένο ή ξεκούραστο, ικανοποιημένο ή όχι, αν έχει κέφι για δραστηριότητες, αν είναι εξωστρεφές με τους συνομηλίκους, αν νιώθει ευχάριστα στο σπίτι, αν νιώθει ευχάριστα στο σχολείο κλπ. Επειδή οι παράγοντες αυτοί σχετίζονται σχεδόν με κάθε έκφραση της οικογενειακής ζωής και της ζωής του ζευγαριού δεν θα μπορέσω να τα αναπτύξω επαρκώς σε αυτή την κουβέντα. Θα αναφερθώ όμως συνοπτικά για να δούμε ότι η συνολική ατμόσφαιρα του σπιτιού είναι τελικά εκείνη που επιτρέπει στο παιδί να χαλαρώσει και να ασχοληθεί με την εξωοικογενειακή ζωή. Κι εδώ θέλω να κάνω μια διευκρίνιση. Συχνά σε τέτοιου τύπου ομιλίες ή και στη σχετική αρθογραφία προβάλεται μια εικόνα της ιδανικής ήρεμης κι ευτυχισμένης οικογένειας και κάθε άλλη περίπτωση παρουσιάζεται σαν πηγή προβλημάτων που πληγώνει και καταστρέφει τα παιδιά. Αν συνέβαινε πραγματικά κάτι τέτοιο θα ήμασταν όλοι και όλες κατεστραμμένοι γιατί οικογένεια χωρίς δυσκολίες δεν υπάρχει ούτε και υπήρξε ποτέ. Οι συγκρούσεις, οι λύπες και οι προκλήσεις της ζωής είναι και αυτές μαθήματα για τα παιδιά. Τα εξοικειώνουν με ένα δύσκολο κόσμο με ένα τρόπο πιο ουσιαστικό από ότι η προτροπή των γονιών να διαβάσουν.
Ωστόσο είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι οι δυσκολίες στις σχέσεις των μελών της οικογένειας, τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από εξωτερικούς παράγοντες κλπ, καθώς και οι ρόλοι που αναλαμβάνουν τα παιδιά στην οικογένεια δημιουργούν συναισθήματα τα οποία καθρεφτίζονται τόσο στην επίδοση των παιδιών όσο και στον τρόπο με τον οποίο περνάνε τον ελεύθερο χρόνο τους. Για παράδειγμα:
· Όταν υπάρχει απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου το παιδί μπορεί να χρειάζεται χρόνο να είναι με την οικογένεια και να νιώθει ότι συμμετέχει στο οικογενειακό πένθος ενώ οι γονείς είναι πιθανό να θέλουν να γεμίσουν το χρόνο του ώστε να ξεχαστεί. Μπορεί ακόμα για ένα χρονικό διάστημα το παιδί να είναι θλιμμένο ή θυμωμένο και παρότι μπορεί να παραμένει συνεπές στις σχολικές του υποχρεώσεις να δυσκολεύεται με το παιχνίδι ή τις εξωσχολικές δραστηριότητες.
· Όταν στην οικογένεια υπάρχει πολύ μεγάλη ένταση ή και βία, όταν προετοιμάζεται ένας χωρισμός των γονιών, τα παιδιά μπορεί να είναι πολύ ανήσυχα για να παίξουν και γενικά να κάνουν δημιουργικά πράγματα. Μπορεί επίσης να προσπαθούν να μην απασχολήσουν πολύ τους γονείς που ήδη δυσκολεύονται με αποτέλεσμα να αποσύρονται σε μοναχικές δραστηριότητες ή ακόμη να προτιμούν να βρίσκονται περισσότερες ώρες εκτός του σπιτιού.
· Όταν η οικογένεια αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα (υγείας, οικονομικό, επαγγελματικό κλπ) το παιδί μπορεί να νιώθει ότι πρέπει να είναι τέλειο με αποτέλεσμα να είναι υπερβολικά μελετηρό, υπερβολικά ήσυχο και υπερβολικά σωστό. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στην περίπτωση που στο παιδί ανατίθεται ο ρόλος του βοηθού (πχ. «είναι το πιο υπεύθυνο παιδί, ποτέ δεν ανησύχησα, γι’ αυτό το αγαπάω τόσο» κλπ)
Χαρακτηριστικά και στόχοι της ανάπτυξης από 6 έως 12 ετών
- Αναπτύσσονται γνωστικές ικανότητες που καθιστούν αυτή την ηλικία σημαντική για τη μάθηση.
- Σε συναισθηματικό επίπεδο τα παιδιά αναπτύσσουν συνειδητά και ειλικρινή αισθήματα, θετικά και αρνητικά, τόσο για τα μέλη της οικογένειας όσο και για τους συνομιλήκους. Δημιουργούνται οι πρώτες φιλίες.
- Η ηλικία αυτή είναι σημαντική για την κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Ανήκουν σε ομάδες και στις πρώτες παρέες, αποκτούν ρόλο, γίνονται αποδεκτά και αποδέχονται τους άλλους, αλληλοβοηθιούνται, μαθαίνουν και αποδέχονται τους κανόνες.
- Φυσικά στόχος αυτής της ηλικίας είναι η εγκαθίδρυση μιας καλής υγείας σε μια εποχή που πολλά παιδιά στον δυτικό κόσμο εμφανίζουν νοσήματα που οφείλονται στην καθιστική ζωή, στην κακή διατροφή και στο άγχος.
Καθώς η ικανότητα για μάθηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους υπόλοιπους παράγοντες σκοπός της κουβέντας μας είναι μικροί και μεγάλοι να βρούμε ισορροπίες που θα μας επιτρέπουν να έχουμε καλή σωματική και πνευματική υγεία, επαρκή απόδοση στις σχολικές και επαγγελματικές δραστηριότητες, καλή κοινωνική ένταξη και θερμές σχέσεις με τους άλλους.
Σε αυτή την προσπάθεια κυρίαρχος είναι ο ρόλος του παιχνιδιού.
Τι είναι παιχνίδι;
Δυσκολευόμαστε να ορίσουμε και να περιγράψουμε τι ακριβώς είναι παιχνίδι. Αυτό βέβαια συμβαίνει όταν βλέπουμε το παιχνίδι ως ειδικοί και γενικά όταν το κοιτάμε απέξω καθώς οι παίκτες μικροί και μεγάλοι δεν έχουν καμία αμφιβολία ότι παίζουν.
Το παιχνίδι μπορεί να οριστεί ως μια πολύ ενδιαφέρουσα για τους παίκτες απασχόληση, η οποία περιλαμβάνει μια ευχάριστη φυσική – σωματική ή πνευματική προσπάθεια με σκοπό πάντα τη συναισθηματική ευχαρίστηση. Μόνο οι παίκτες, στην περίπτωση που συζητάμε τα παιδιά ξέρουν αν παίζουν ή όχι. Αν δηλαδή αυτή η δραστηριότητα τους προσφέρει ευχαρίστηση ή όχι. Το παιχνίδι δεν είναι υποχρεωτικά αντίστροφο της μάθησης. Είναι όμως πάντοτε αντίστροφο της πλήξης και της υποχρέωσης. Τα παιδιά όταν παίζουν δε βαριούνται, είναι απορροφημένα όπως λίγες φορές τα βλέπουμε στις υποχρεωτικές τους δραστηριότητες. Μαθαίνουν επομένως με όλο το μυαλό, το σώμα και την ψυχή τους. Το παιχνίδι δε γίνεται όμως με σκοπό να μάθουμε, είναι πάντα αυτοσκοπός. Θα λέγαμε λοιπόν ότι τα κριτήρια για να ορίσουμε το παιχνίδι είναι: 1. Να είναι ευχάριστο, 2. να είναι αυτοσκοπός και όχι μέσο για κάτι άλλο, 3. να επιλέγεται αυθόρμητα από τους παίκτες, 4. να απαιτεί την ενεργή συμμετοχή όσων παίζουν.
Πότε είναι παιχνίδι οι εξωσχολικές δραστηριότητες;
Στα πλαίσια ενός μαθήματος σχολικού ή εξωσχολικού μπορεί ο εκπαιδευτικός να χρησιμοποιήσει ένα παιχνίδι για να διδάξει. Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανό πολλά παιδιά να εμπλακούν για λίγο στη διαδικασία με όρους παιχνιδιού. Αυτό βοηθάει φυσικά στο μάθημα αλλά δεν καλύπτει την ανάγκη του παιδιού για παιχνίδι ούτε χρονικά ούτε σε ποιότητα.
Σε ότι αφορά τις σχολικές και αξωσχολικές δραστηριότητες που αφορούν τον αθλητισμό τη μουσική και τα εικαστικά. Εδώ εμπλέκεται περισσότερο το σώμα, οι αισθήσεις και η δημιουργικότητα. Επίσης πολύ συχνά γίνονται ομαδικά σε ένα περιβάλλον που επιτρέπει περισσότερο την επαφή μεταξύ των παιδιών απ’ ότι η τάξη. Πολλές φορές σε αυτές τις δραστηριότητες τα παιδιά περνάνε πραγματικά καλά, δε θέλουν να τελειώσει ο προβλεπόμενος χρόνος, φαίνονται ξεκούραστα και απορροφημένα. Δεν παύει ωστόσο να είναι μια διαδικασία που είναι προγραμματισμένη και πολλές φορές εξυπηρετεί και ως φύλαξη του παιδιού προκειμένου οι γονείς να εκπληρώσουν κάποιες υποχρεώσεις ή ακόμα και να κρατήσουν λίγο χρόνο για τον εαυτό τους. Ακόμα μπορεί η δραστηριότητα αυτή να αντιμετωπίζεται από τον αντίστοιχο εκπαιδευτικό ή από την οικογένεια ως ένας ακόμη χώρος όπου το παιδί πρέπει να διακριθεί ή τουλάχιστον να ακολουθήσει την πρόοδο των άλλων με αποτέλεσμα να πιέζεται να μην απουσιάζει συχνά.
Γίνεται σαφές ότι χρειάζεται οι μεγάλοι να προσπαθούμε να εξασφαλίζουμε στα παιδιά και λίγο χρόνο για ξεκούραση και αυθόρμητο παιχνίδι. Φυσικά γίνεται κατανοητό ότι εκτός από τον ατομικό χρόνο του κάθε παιδιού είναι δύσκολο να αξασφαλιστεί κοινός χρόνος μεταξύ των παιδιών για να παίξουν ομαδικά και ο κατάλληλος χώρος.
Θα συζητήσουμε γι΄αυτά αφού πρώτα πούμε δυο πράγματα για τις μοναχικές δραστηριότητες και το μοναχικό παιχνίδι
Τι προβλήματα διαπιστώνονται τελικά;
- Επίδραση της έλλειψης ελεύθερου χρόνου των ενηλίκων στην εργασία, στις σχέσεις του ζευγαριού, της οικογένειας, των φίλων. Για κάθε άτομο η επίδραση αυτή είναι διαφορετική.
- Τα παιδιά έχουν εξίσου βαρύ πρόγραμμα με αντίκτυπο στα νεύρα τους, στην αυτοπεποίθησή τους, στη σχολική τους απόδοση και στη συμμετοχή τους στη σχολική ζωή.
- Μικροί και μεγάλοι δυσκολεύονται να συζητήσουν γι’ αυτά τα θέματα, να καταλάβουν οι μεν τους δε και να βρουν λύσεις που ταιριάζουν στην κάθε οικογένεια
Τι μπορεί να γίνει;
Ξεκινώντας από την παραδοχή ότι γονείς, εκπαιδευτικοί και παιδιά κάνουν ότι καλύτερο μπορούν θα χρησιμοποιήσουμε μια βιωματική άσκηση για να δούμε από πού μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες για λύσεις πάνω στο ζήτημα του ελευθέρου χρόνου. Στη συνέχεια στη συζήτηση μπορούμε να αναφέρουμε και άλλες προτάσεις.
Βιωματική άσκηση
Θα ζητηθεί από τους γονείς να γυρίσουν προς τον διπλανό ή τη διπλανή τους και να μοιραστούν για πέντε λεπτά ο καθένας μια στιγμή που πέρασαν καλά και δημιουργικά με τα παιδιά τους. Πώς προέκυψε αυτή η στιγμή, πώς ένιωσαν, τι σημαίνει γι’ αυτούς να έχουν μια τέτοια σχέση με τα παιδιά τους; Στη συνέχεια μπορούν να σκεφτούν αν θα ήθελαν μια τέτοια δραστηριότητα να γίνεται πιο συχνά στη ζωή τους και τι θα έπρεπε να αλλάξουν στην καθημερινότητά τους για να το πετύχουν. Έπειτα θα γυρίσουμε ξανά στην ομάδα και ενδεικτικά θα ζητηθεί από κάποιους να περιγράψουν τη στιγμή που άκουσαν από τον διπλανό τους, τι κατάλαβαν, πώς ένιωσαν και αν τους θύμισε κάτι από τη δική τους εμπειρία.
Τέλος θα προταθεί στους γονείς να κάνουν την ίδια ερώτηση στα παιδιά τους, σε μια στιγμή χαλαρής επικοινωνίας. Να ρωτήσουν δηλαδή τα παιδιά να θυμηθούν μια στιγμή που πέρασαν καλά μαζί, μια στιγμή που πέρασαν καλά με άλλα παιδιά, μια στιγμή που ένιωσαν καλά στο σχολείο και μια στιγμή που πέρασαν καλά μόνα τους.
Με την παραπάνω άσκηση θα αναδείξουμε τη σημασία της επικοινωνίας με τα παιδιά αλλά και το γεγονός ότι όλοι οι γονείς έχουν κάποτε νιώσει πολύ καλά με τα παιδιά τους μέσα από μια δημιουργική δραστηριότητα που τους ταιριάζει. Το σημαντικό δεν είναι να τους δώσει λύσεις ο ειδικός αλλά να εντοπίσουν από τη δική τους οικογενειακή ιστορία τις εμπειρίες μιας ευχάριστης και ποιοτικής επικοινωνίας με τα παιδιά τους και να προσπαθήσουν να τις εντάξουν στην καθημερινότητά τους.
Επίσης θα προκύψουν θέματα για την ελεύθερη συζήτηση που θα ακολουθήσει.
No comments:
Post a Comment